เอเลี่ยนสปีชีส์ อย่างปลาหมอคางดำ ต้องหาตัวพี่ใหญ่มากำจัด?

เอเลี่ยนสปีชีส์ ปลาหมอคางดำ | สวัสดีครับ ผมกานต์ นิโครสหเกียรติ์ License Holder ของ TEDxBangKhunThian วันนี้เราจะพูดถึงเรื่องเอเลี่ยนสปีชีส์ ที่กำลังเป็นที่โด่งดังในทางที่ไม่ดีในไทย ปลาหมอคางดำเป็นสิ่งมีชีวิตรุกรานที่สร้างปัญหาใหญ่ และในชุมชนชาวประมงบางขุนเทียนก็ได้รับผลกระทบหนักเช่นเดียวกัน ซึ่งเดิมทีได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ ทำให้ผลผลิตทางการประมงลดลงมากอยู่แล้ว และยังต้องเจอกับภัยคุกคามนี้อีก

ปลาหมอคางดำมีถิ่นกำเนิดในแอฟริกา มันทนความเค็มสูง แพร่พันธุ์เร็ว และกินทั้งพืชและสัตว์ ทำให้เกิดความเสียหายอย่างมากในแหล่งน้ำไทย วิธีการควบคุมที่ใช้กันมากคือการปล่อยสัตว์นักล่าที่อยู่ในห่วงโซ่อาหารที่สูงกว่า เหมือนที่บ้านผมเลี้ยงแมวไว้เพื่อให้มันกินแมลงสาบและจิ้งจก รวมทั้งไล่พวกสัตว์เลื้อยคลานและหนู และในกรณีปลาหมอคางดำคงมีวิธีการ โดยใช้ปลากะพงขาวที่กินลูกปลาหมอคางดำ แม้ว่าปลากะพงขาวจะไม่สามารถกำจัดปลาหมอคางดำตัวใหญ่ได้ แต่ก็ช่วยลดจำนวนลูกปลาได้บางส่วน

ดังนั้นการนำความรู้ทางวิทยาศาสตร์มาใช้ในการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมเป็นสิ่งสำคัญที่เราควรสนับสนุนและปฏิบัติอย่างระมัดระวัง

ตัวอย่างจากกรณีศึกษาของผมนำมาก็คือ

• เถาวัลย์ขนาดใหญ่ที่ปกคลุมตอนใต้ของสหรัฐอเมริกา รุกล้ำไต่ขึ้นสูงถึง 100 ฟุต ขณะที่มันโค่นต้นไม้และกลืนกินอาคารได้ทั้งอาคาร
• งูตัวมหึมาที่หิวกระหายที่สามารถกลืนกินจระเข้ได้ทั้งตัว
• กระต่ายที่กินอาหารจนหมดจนตัวเองต้องอดอาหาร

3 กรณีศึกษาเหล่านี้นี้ไม่ใช่แนวคิดจากหนังสยองขวัญ แต่เป็นเรื่องจริงทั้งหมด และเป็นตัวอย่างของสิ่งมีชีวิตรุกรานซึ่งเป็นอันตรายไม่ใช่เพราะสิ่งที่มันเป็นแต่เป็นเพราะมันอยู่ที่ไหนที่ไม่ใช่ที่ที่มันควรอยู่นั่นเองครับ

เถาวัลย์ขนาดใหญ่ที่ปกคลุมตอนใต้ของสหรัฐอเมริกา

เถาวัลย์ kudzu เติบโตดีในเอเชียตะวันออก แต่เมื่อถูกนำเข้าสู่สหรัฐอเมริกาตอนใต้เพื่อใช้ตกแต่งบ้านและเป็นอาหารสัตว์ มันเติบโตอย่างควบคุมไม่ได้จนกลายเป็นพืชที่ขึ้นชื่อว่า พืชที่กินทั้งอเมริกาตอนใต้

งูตัวมหึมาที่หิวกระหายที่สามารถกลืนกินจระเข้ได้ทั้งตัว

งูหลามพม่าที่คาดว่าจะหลุดออกมาจากการเลี้ยงใน Everglades ของฟลอริดา ทำให้จำนวนประชากรของสัตว์พื้นเมืองลดลงเนื่องจากมันแข่งขันกับสัตว์นักล่าท้องถิ่น เช่น จระเข้และเสือ ทำให้แหล่งอาหารต่าง ๆ ในป่าลดลงอย่างมีนัยสำคัญ 

แต่งูหลามพม่าเหล่านี้ไม่ได้มีปัญหาในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เพราะว่าในภูมิประเทศมีพวกโรค และ ปรสิต และสัตว์นักล่าที่เหนือกว่าคอยจำกัดขนาดประชากรงูเหล่านี้อยู่แล้ว แต่ในทางกลับกันที่ที่มันไปเติบโตในฟลอริดานั่นไม่มีสิ่งเหล่านี้ จึงสร้างผลกระทบอย่างมาก

กระต่ายที่กินอาหารจนหมดจนตัวเองอดอาหาร 

กระต่ายในออสเตรเลีย ถูกเอาเข้ามาเลี้ยงและปล่อยไว้จากชายคนหนึ่งที่ชอบที่จะล่ากระต่าย ปัจจัยที่ทำให้กระต่ายเหล่านี้ขยายพันธ์ุคือสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการผสมพันธุ์อย่างมากในออสเตรเลียเพราะสามารถขยายพันธ์ุได้ตลอดทั้งปี และไม่มีสัตว์ผู้ล่าที่คอยจะล่ามัน ซึ่งต่างจากถิ่นที่อยู่เดิมของพวกมันที่แพร่พันธ์ุได้ไม่ดีนัก กระต่ายเหล่านี้กินพืชมากจนทำลายแหล่งอาหารสำหรับตนเองและสัตว์กินพืชอื่นๆ สาเหตุที่เกิดเหตุการณ์เช่นนี้เพราะว่าระบบนิเวศในพื้นที่ใหม่ไม่มีปัจจัยจำกัดที่เหมาะสมเพื่อลดจำนวนประชากรของพวกมัน

ระบบนิเวศถูกสร้างมาเป็นล้านปี

ระบบนิเวศที่มีผู้ล่าและผู้ถูกล่า และโรคต่าง ๆ ถูกสั่งสมมาเป็นล้านปีเพื่อให้นิเวศนั้นสมดุล และธรรมชาติจะรักษาสมดุลนี้ไว้ได้ โดยมีหลายปัจจัยประกอบ สปีชีส์ต่าง ๆ ของสัตว์ในนิเวศนั้น ๆ รวมถึงภูมิศาสตร์ทางธรรมชาติ สภาพอากาศ ความสมบูรณ์ของแหล่งอาหาร การปรากฏตัวหรือไม่ปรากฏตัวของสัตว์ผู้ล่า

ปัจจัยเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ส่งผลต่อ สัตว์ในสภาพแวดล้อม

ปัจจัยเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ส่งผลต่อเอเลี่ยนสปีชีส์ เช่นการเติบโตของพืชที่ขึ้นอยู่กับระดับแสง หรือธาตุอาหารในน้ำหรือดิน ปริมาณของพืชที่กินได้ส่งผลต่อประชากรของสัตว์กินพืช ซึ่งจะไปส่งผลต่อสัตว์กินเนื้อที่กินพวกมันอีกที เป็นทอด ๆ ซึ่งปัจจัยของประชากรสัตว์นักล่าที่เหมาะสมจะควบคุมสัตว์กินพืชไม่ให้มีจำนวนมากเกินไปจนพวกมันกินพืชจนหมด

การใช้นักล่าจากต่างถิ่น

ในกรณีของปลาหมอนางดำ หากมีการเอานักล่าต่างถิ่นที่กำจัดมันอยู่แล้วอาจจะสร้างความเปลี่ยนแปลงได้อย่างรวดเร็ว แต่หากไม่ระวังหรือศึกษาให้ดีจะนำมาซึ่งปัญญาที่ตามมามหาศาลและแก้ไม่ทัน อย่างเช่นการขยายพันธ์ุของสัตว์นักล่าที่ไม่มีประโยชน์ต่อนิเวศ เช่นเราจะได้เอเลี่ยนสปีชีส์อื่นที่มาทำลายนิเวศเราแทนที่ปลาหมอคางดำ

การใช้ผู้ล่าหรือโรคจากธรรมชาติเพื่อควบคุมประชากรของสิ่งมีชีวิตรุกรานเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพ แต่ต้องการการศึกษาละเอียดเพื่อหลีกเลี่ยงผลกระทบอื่น ๆ ตัวอย่างเช่น การใช้ด้วงจากเอเชียในการควบคุมแมลง Hemlock Woolly Adelgid ในรัฐ Maine ซึ่งนักวิทยาศาสตร์ต้องศึกษาด้วงเหล่านี้อย่างละเอียดเพื่อให้แน่ใจว่าด้วงจะไม่ทำลายระบบนิเวศ ตั้งแต่ปี 2004 Maine Forest Service ได้ปล่อยด้วงนักล่ากว่า 95,000 ตัวในหลายพื้นที่เพื่อควบคุมแมลง Hemlock Woolly Adelgid

หากไม่ได้รับการศึกษาละเอียดก่อนใช้ อาจเกิดผลกระทบที่ไม่พึงประสงค์ได้ เช่น กรณีในฮาวายที่มีการนำหอยทาก Rosy Wolfsnail มาควบคุมหอยทาก Giant African Snail แต่หอยทาก Rosy Wolfsnail กลับเลือกกินหอยทากพื้นเมืองที่กำลังลดจำนวน ทำให้เกิดความเสียหายมากขึ้น

ในระบบนิเวศที่สมบูรณ์ การรักษาสมดุลจะขึ้นอยู่กับปัจจัยจำกัดต่างๆ เช่น สภาพภูมิประเทศ ภูมิอากาศ การมีอาหาร และนักล่า การเปลี่ยนแปลงเล็กน้อยในปัจจัยหนึ่งสามารถทำลายสมดุลนี้ได้ และการแนะนำสิ่งมีชีวิตที่ไม่ใช่พื้นเมืองเข้ามาอาจทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่

แม้ว่าสิ่งมีชีวิตรุกรานบางชนิดจะถูกนำเข้ามาโดยธรรมชาติ แต่ส่วนใหญ่เกิดจากมนุษย์ ยกตัวอย่างเช่นหอยกาบเสือถูกนำไปยังทะเลสาบอีรีโดยเรือสินค้าโดยบังเอิญ และเมื่อมนุษย์เดินทางไปยังประเทศต่าง ๆ ก็ยังเอาพืชและสัตว์ต่าง ๆ ติดกับเราไปด้วยอย่างตั้งใจและไม่คิดถึงผลที่จะตามมา

ตอนนี้เรารู้ถึงผลกระทบของสิ่งมีชีวิตรุกรานมากขึ้น หลายประเทศได้ควบคุมการนำเข้าพืชและสัตว์อย่างเข้มงวด แต่สิ่งมีชีวิตที่มีผลกระทบร้ายแรงที่สุดอาจจะเป็นกลุ่มของไพรเมต ลิงไม่มีหางที่มาจากแอฟริกาแล้วครอบครองเกือบทั่วโลก นั่นคือมนุษย์ เราเป็นสิ่งมีชีวิตรุกรานหรือไม่?

ขอบคุณที่ติดตามบทความนี้ครับ

อ้างอิง:

1. TED:ED การคุกคามของสายพันธุ์ต่างถิ่น – เจนิเฟอร์ คลอส (Jennifer Klos)
2. Amarin TV: ปลาหมอคางดำ
3. Thai PBS: ปลากะพงขาว